De-stoomfluit

Home naar start (home) pagina

 

Wat is een seinklok?

 
Een seinklok is een ijzeren zuil van ongeveer 1 meter diameter en 2 meter hoog met boven op een forse bel onder een afdakje. Er zijn exemplaren bekend waar drie bellen in zaten, passend in elkaar. In die zuil staat een zwaar uitgevoerd uurwerk zonder slinger met een groot en zwaar gewicht. De seinklok werd gebruikt om de baanwachter te waarschuwen als er een trein in aantocht was. De seinklok stond meestal bij een overweg maar kwam ook voor in stations en bij beweegbare bruggen.
 
Een voorbeeld, een trein vertrekt uit een station en een overwegwachter een paar kilometer verderop moet gewaarschuwd worden dat er een trein aankomt, zodat de wachter de overwegbomen kan sluiten. Een baanwachter in het station slingert stevig aan de handel van een dynamo en stuurt een stroom via de telegraafpalen naar 1 of meerdere seinklokken die zijn aangesloten aan de telegraafpalen. De seinklok doet niets als er geen stroom ontvangen wordt.

Hoe werkt het

 
In de seinklok zit een spoel en zodra de stroom die spoel bereikt wordt er een pal aangetrokken door de spoel. Die pal ontgrendeld een mechaniek dat het uurwerk doet gaan draaien. Het uurwerk doet een schijf ronddraaien met pennen. Die pennen laten, via een constructie van staven en kettingen, een hamer tegen de bel boven op de seinklok slaan. Het uurwerk is zo afgesteld dat de bel zes keer aangeslagen wordt. De baanwachter moet dan de overweg sluiten voor de aankomende trein. Het belgeluid was vrij luid maar voor het geval er toch iets gemist werd zit er aan de achterzijde van de seinklok een ronde wit geschilderde plaat met een rode balk. In de normale stand staat de balk vertikaal en zodra het uurwerk gestart werd draaide die plaat een kwartslag en staat de rode streep horizontaal. Zo kon je altijd zien of de bel gewerkt heeft. Die plaat moest men weer met de hand terugdraaien.

Begin en Eind

 
In de begin dagen van het spoorgebeuren hadden de spoorwegmensen over lange afstanden kontakt met elkaar met morse code langs de telegraafdraden. Dit vereist training en de taalbarriere aan b.v. de Duitse, Poolse en Tjechische grens zorgde nogal eens voor problemen. Zes slagen van een bel begrijpt iedereen. Er is geen exacte tijd bekend maar er wordt geschat dat de eerste seinklokken op de lijn Buckau - Magdeburg verschenen rond het jaar 1847. Dat is meer dan 150 jaar terug. Toch heeft er tot 1986 een houten Saxon seinklok op een spoorlijntje nabij Dresden dienst gedaan en in 1971 werd de seinklok officieel uit het Oost Duitse SignalBuch geschrapt. Een paar exemplaren hebben daarna als opslagplaats voor b.v. gasflessen en ander klein materiaal dienst gedaan. Ongetwijfeld is ons exemplaar daar ook voor in gebruik geweest. Het is niet bekend tot wanneer de seinklokken gemaakt werden, maar de glorie tijd was omstreeks 1900 voorbij en na de tweede wereldoorlog heeft men in Duitsland vele van deze overbodig geworden seinklokken als vulling voor bomkraters gebruikt. Er is niet veel meer overgebleven van deze seinklokken.
 

Het trieste restant van een statige seinklok.

De twee belschalen van de seinklok. Deze schalen zijn van een andere lokatie afkomstig en werden daar gebruikt als bloembakken op een perron.
 

De Nederlandse seinklok.

 
 
De seinklokken in Nederland zijn vrijwel niet gedocumenteerd maar we weten dat er twee modellen seinklokken geplaatst zijn geweest van Siemens & Halske. Sinds er met de zoektocht begonnen is duiken er steeds meer foto's op van plaatsen waar de seinklokken gestaan hebben.
Op een plaats niet ver van de SSN lokatie, in Nieuwerkerk a/d IJssel, heeft er een gestaan. De spoorwegovergang is bekend als de Scheve Overweg, thans de Schielandweg. Een aantal jaren geleden is de infrastructuur ter plaatse gewijzigd en op een rotonde zijn de spoorbomen van de Scheve Overweg weer terug geplaatst, wat meer naar het oosten ten op zichte van de oude lokatie.
De provinciale weg tussen Capelle a/d IJssel en Nieuwerkerk a/d IJssel is gelegen op de oude spoordijk naar het voormalige Maasstation in Rotterdam, Abraham van Rijkevorselweg.
Op de zwart/wit plaat is achter de middelste telegraafmast de hoeve Beukenhof te zien. Vermoedelijk is de foto begin jaren 1900 genomen. De kleurenfoto's zijn van recente datum, 23 december 2004.
De Beukenhof staat er, heden ten dage, nog steeds.

 

 
Foto's van seinklok uurwerken die in een museum opgesteld staan. En dat is wat gemist wordt, een uurwerk.
Naar dit model en type uurwerk zijn we op zoek. Er zijn enkele exemplaren in bezit van verzamelaars, deze uurwerken zijn gewoon niet meer te koop. Een torenklokkenmaker die benaderd was om een uurwerk na te maken viel af vanwege de te verwachten zeer hoge kostprijs en het feit dat op de tekeningen geen maten staan vermeld. Onder de medewerkers van de SSN blijkt een gepensioneerde klokken maker aanwezig te zijn, die hobby matig regelmatig klokken repareerd.
Theo is bereid gevonden om een uurwerk aan de hand van de tekeningen na te bouwen.
 
De schetsplaten worden gefreesd.
 
De tandwielen worden gefreesd.
Een tijdelijk samengesteld uurwerk.
 

Jo Roesen, de initiator van de seinklok samen met Theo Weber, de maker van dit uurwerk.

Na ruim 100 jaar is een nieuw uurwerk gemaakt voor een mantel seinklok.
 
De zoektocht is uitgebreid naar meer seinklokken.

De eerste seinklok is een spindel seinklok. Dit type klok staat op een enkele holle buis die net zoveel in de grond steekt als dat er boven staat. In de holle buis zit het gewicht dat de klok doet lopen. Op deze locatie is de grondbuis niet mogelijk.
 

Inmiddels is de verzameling naar drie spindel seinklokken uitgebreid. Alleen de rechtse klok wordt gebruikt tijdens demonstraties.
 


De laatste inbouw handelingen en de klok kan zijn dubbele belgeluid laten horen.
 

 
naar start(home)pagina Home
 
Top naar begin van de pagina